Ramnavmi in Pushtimarg

        પુષ્ટિમાર્ગમાં રામનવમીનો ઉત્સવ વિશેષ ઉત્સાહ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. તિલક, પંચામૃત, ‘શ્રી રઘુનાથ પલને ઝૂલે…’  ની વધાઇઓ શ્રી ઠાકુરજીના સન્મુખ ગવાય છે.

ચિત્રકૂટ માં શ્રી વલ્લભ શ્રી રામ અને સીતાજી બિરાજે છે ,જ્યાં
લક્ષ્મણ (શેષ નાગ સ્વરૂપે)અને હનુમાનજી પણ તેમની સાથે  બિરાજે છે.

        

ચાલો સમજીએ કે મર્યાદા પુરૂષોત્તમ શ્રી રામનો ઉત્સવ વ્રજભક્ત વૈષ્ણવો દ્વારા આટલી આતુરતાથી શા માટે ઉજવવામાં આવે છે? જેમના માટે તમામ આકર્ષણનું કેન્દ્ર નંદનંદન શ્રી કૃષ્ણ છે.

મર્યાદા પુરૂષોત્તમ હોવા છતાં, શ્રી રામે પુષ્ટિ (કૃપા) ના સિદ્ધાંતો અનુસાર કૃપા વરસાવી અને આ રીતે મર્યાદા તોડી નાખી:

1.  રામ-સેતુ (લંકા સુધી પહોંચવા માટે વાનર સેના દ્વારા બનાવવામાં આવેલ ખડકો અને પથ્થરોનો પુલ) ના નિર્માણ સમયે  ખડકો અને પથ્થરો સમુદ્રમાં ડૂબવા લાગ્યા. તેથી, પ્રભુ રામે, તેમના પ્રમેય બાલ (સીધી કૃપા) દ્વારા, ખડકો પર તેમનું નામ લખીને સમુદ્ર પર તરતા મૂક્યા. આનાથી સમુદ્ર પર દૈવી પુલની રચના થઈ.

2. રાજકુમાર તરીકે ક્ષત્રિય કુળમાં જન્મ્યા હોવા છતાં, તેમણે મીઠા-ખાટા બોર ખાધા હતા, જેનો સ્વાદ શબરીએ તેમની મીઠાશ ચકાસવા માટે ચાખ્યો હતો. પ્રભુએ તેના ફળનો સ્વાદ ચાખવા પાછળ માત્ર સ્નેહભાવ અને વાત્સલ્યભાવ (પ્રેમ અને કાળજી) નો જ વિચાર કર્યો. પ્રેમમાં કોઈ નિયમો અને બંધનો હોતા નથી તે ખ્યાલ શ્રી રામ દ્વારા અહીં પ્રબુદ્ધ થયો હતો.

3. રામચંદ્રજીની દૈવી કૃપાથી, ગૌતમ ઋષિની પત્ની - અહિલ્યા, જેને તેના પતિ દ્વારા શિલા નું રૂપ ધારણ કરવાનો શ્રાપ આપવામાં આવ્યો હતો, તે ભગવાનના કમળના પગના માત્ર સ્પર્શથી જ શ્રાપમાંથી મુક્ત થઈ ગઈ હતી.

4. રાજા દશરથને સ્વર્ગમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું અને અયોધ્યાના તમામ લોકોને ભગવાનના પોતાના નિવાસમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. તે સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે મર્યાદાનું ફળ સ્વર્ગ છે અને પ્રભુ સેવાનું ફળ પ્રભુનું પોતાનું નિજધામ છે.

           શ્રી હરિરાય મહાપ્રભુએ ઉત્સવની ઉજવણીમાં ગોપીઓનો ભાવ કૃપાપૂર્વક પ્રગટ કર્યો છે. તે જણાવે છે કે, પૂર્ણ પુરુષોત્તમ શ્રી કૃષ્ણના અભિવ્યક્તિ તરીકે,  શ્રીરામ હતા જેમણે દંડક-આરણ્ય (દંડક વન)માં ઋષિઓને માધુર્ય ભાવનું વરદાન આપ્યું હતું. તેથી તેઓ ગોપીઓ માટે ગુરુનો દરજ્જો ધરાવે છે. તેથી તેઓ તેને જન્માષ્ટમીની સમકક્ષ ઉત્સાહથી ઉજવે છે.

શ્રી હરિરાયજીના આ સાક્ષાત્કારને સમજવા માટે આપણે સૌપ્રથમ દંડક-અરણ્યના વરદાનનો ઉલ્લેખ કરીને તેમણે જે ઉલ્લેખ કર્યો છે તેનાથી પરિચિત થવું જોઈએ.

શ્રી કૃષ્ણ સમજાવે છે કે રામ-અવતાર દરમિયાન ત્રેતાયુગમાં, ભગવાન શ્રી રામ દંડક-અરણ્યમાંથી પસાર થઈ રહ્યા હતા. તેઓ ઋષિઓના આશ્રમમાં પ્રવેશ્યા જેઓ કાયમ ગોપાલના સ્વરૂપનું ધ્યાન કરી રહ્યા હતા અને તેમની રસ લીલામાં તેમની સ્વીકૃતિની રાહ જોઈ રહ્યા હતા. બધા ઋષિઓનું ધ્યાન તૂટી ગયું કારણ કે તેઓએ તરત જ પરમ હાજરીનો અહેસાસ કર્યો. તેઓ જાણતા હતા કે તેઓની પ્રાર્થનાનો જવાબ મળવાનો હતો. હાથમાં ધનુષ્ય ધરાવતું પરમાત્માનું સ્વરૃપ જોઈને તેઓએ વિચાર્યું કે આખરે આજે આપણો ગોપાલ આવ્યો છે, પણ કોઈ કારણસર તેણે ધનુષ્ય માટે પોતાની વાંસળી બદલી નાખી છે. શ્રી રામ તેમની અતૂટ ભક્તિથી ખૂબ જ પ્રસન્ન થયા અને તેમને વરદાન માંગવા આદેશ આપ્યો. ઋષિઓએ કહ્યું કે તેઓ શા માટે સનાતન ધ્યાન કરતા હતા, “હે નાથ! કૃપા કરીને અમને તમારી સાથે સંબંધ આપો." શ્રી રામે કહ્યું, "હું તમારાથી એટલો પ્રસન્ન છું કે જો તમે મને ભાઈઓ તરીકે સ્વીકારવાનું કહો તો પણ હું તમને લક્ષ્મણ જેવું જ પદ ખુશીથી આપીશ." ઋષિઓએ વિનંતી કરી કે, “અમે જે સંબંધ કહીએ છીએ તે અનન્ય છે, જે તમારો શ્રી સીતા સાથે છે.”  

સદા પરોપકારી શ્રી રામે પછી તેમને દ્વાપર યુગના અંત સુધી તેમની ઇચ્છા પૂર્ણ થાય ત્યાં સુધી રાહ જોવાનું કહ્યું. અવતાર સ્વરૂપે તેઓ ‘મર્યાદા પુરુષોત્તમ’ હતા – તેમણે બનાવેલા નિયમોથી બંધાયેલા; તેથી તેની સ્વીકૃતિમાં પ્રતિબંધ હતો. પરંતુ જ્યારે તેઓ શ્રી યશોદાજીના ઘરમાં અવતાર લેશે, તે સમયે, સિદ્ધાંતથી અમર્યાદિત, તેમની સ્વીકૃતિની શક્તિ અનંત હશે. ત્યારબાદ તમામ ઋષિઓ ગોપીઓ તરીકે પુનર્જન્મ પામશે અને તેમની સેવાની ઈચ્છા પૂરી થશે.

84-252 વૈષ્ણવ વાર્તાઓમાં પણ શ્રી રામ સાથે સંબંધિત ખૂબ જ રસપ્રદ ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. શ્રીનંદદાસ પ્રખ્યાત રામભક્ત શ્રીતુલસીદાસના ભાઈ હતા. જ્યારે તુલસીદાસને ખબર પડી કે તેમના ભાઈ શ્રી ગુસાંઇજીના સેવક બની ગયા છે અને હવે શ્રી કૃષ્ણની સ્તુતિમાં કીર્તન રચે છે, ત્યારે તેઓ તેમને પાછા લાવવાનો પ્રયાસ કરવા તેમની પાસે ગયા. પરંતુ નંદદાસે સ્પષ્ટપણે ના પડી દીધી. તેમની આંખો અને શબ્દો હવે માત્ર શ્રીકૃષ્ણ માટે હતા. તેથી હકીકત સ્વીકારીને તુલસીદાસ શ્રીનાથજીના દર્શન માટે ગયા. ત્યાં તેમણે શ્રીજીને પ્રણામ કર્યા નહિ. નંદદાસે આ જોયું અને શ્રીજીને તુલસીદાસને તેમનું સ્વરૂપ સમજવાની વિનંતી કરતાં તેમણે ગાયું...             

  

तुलसी मस्तक तब नमे, धनुष बान लेहु हाथ

  તુલસીદાસ ત્યારે જ નમશે જ્યારે તમે તમારા હાથમાં ધનુષ અને તીર પકડશો.

તેમના સેવકની વિનંતીને સ્વીકારીને, શ્રીજીએ તેમ કર્યું અને તરત જ તુલસીદાસ તેમના ચરણોમાં પડ્યા. ત્યારબાદ તુલસીદાસ નંદદાસની સાથે શ્રી ગુસાંઈજીના દર્શન માટે ગયા. શ્રી ગુસાંઇજીએ તેમના પાંચમા પુત્ર શ્રી રઘુનાથજીને તુલસીદાસને દર્શન આપવા માટે બોલાવ્યા હતા.ત્યાં તેમણે શ્રીરામચંદ્રજીના દર્શન થયા. આ અનુભવીને તેમની સમક્ષ પ્રણામ કરતાં, તુલસીદાસે એક પદ રચ્યું...

    बरनौ अवध श्रीगोकुल गाम, उत बिराजत जानकी-वर, इति श्यामा-श्याम

 હું અયોધ્યા અને ગોકુલનો મહિમા ગાઉં છું, ત્યાં સીતાના ભગવાન વસે છે, અહીં કૃષ્ણ અને રાધા...

રામનવમી એ શ્રીમહાપ્રભુજી દ્વારા પુષ્ટિમાર્ગની સેવા પ્રણાલિકામાં સમાવિષ્ટ ચાર જયંતી વ્રતમાંનું એક છે. એકાદશી-અગ્યારસ ઉપરાંત, રામ નવમી, શ્રીવલ્લભ જયંતિ, નરસિંહ જયંતિ અને વામન જયંતિ આ ચાર જયંતિના ઉપવાસ બધા વૈષ્ણવોએ કરવાના હોય છે.